Prof. Dr. Yalçın Remzi Yüreğir ve Bela Bartok

M. Demirel Babacanoğlu Yazdı

Çok beğendiğim müzik insanı Prof Dr. Yalçın Remzi Yüreğir’i 26 Ocak 2022 günü kaybettik. Çukurova Üniversitesi Mezarlığı’nda toprağa verildi. 1931 Adana’da doğdu. Babası Ahmet Remzi Yüreğir; annesi Tiraje Hanım. Ailesine, sevenlerine baş sağlığı diliyorum. 1953’te Robert Koleji bitirdi. Charles Kope’den, Cemal Reşit Rey’den piyano dersleri aldı. Harvard Üniversitesi’nde yüksek lisansı tamamladı; Michigan Üniversitesi Müzik Kompozisyon Bölümü’nü bitirdi. Yeni Adana gazetesi’nin yöneticiliğini yaptı. Adana-Halkevi Müzik Kolu Başkanı oldu. Çukurova Üniversitesi’nde görev aldı, konservatuvar yapımını sağladı. Adana Kulübü’nden aldığı piyanoyu armağan etti. Araştırmalar, incelemeler yaptı. Emekli oldu. Bela Bartok’la ilgili 8 sayfalık makalesini bana armağan etti. Özetleyerek veriyorum.

Bartok 25 Mart 1881’de Nagyszentmıklos’da doğdu, 26 Eylül 1945 New York’ta dünyamızdan ayrıldı. Macar piyanist, Doğu Avrupa ve Türk Halk Müziği derleyicisi oldu. Piyano, orkestra için yapıtları verdi.

Halk kültürü, sanatının yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla Halkevleri kuruldu. DTCF Hangaroloji Kürsüsü kurucusu Macar Türkolog Prof. Lazlo Rasonyi aracılığı ile Ankara Halkevi’nin çağrılısı olarak 1936 Kasım’ında ülkeye gelen Bela Bartok türkü koleksiyonunu inceledi,130 türküyü içeren plakları dinledi, 7/8 tartımlı türküler dikkatini çekti. Üç konser verdi Halkevi’nde. Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası eşliğinde “Piyano ve Orkestrası için Rapsodi” ve Franz Liszt’in “Danse Macebre” adlı yapıtını seslendirdi. Anadolu köy kökenlilerden 17 ezgi kayda aldı.

Türk müzikçilerle trenle Adana’ya geldi. Adana Halkevi’nde bekletilen Karaisalı köylülerinden Zekeriya Çulha, Abdullah Karakuş’tan 26 ezgi alındı, Plak kayıtları denemesi yapan mühendis Reşat Bey’le

• 21 Kasım’da Tarsus, Mersin’de beş türkü kaydı aldılar.
• 22 Kasım’da trenle Osmaniye’ye gidildi, 14 türkü,
• 23 Kasım’da Çardak Köyü’nden 24 türkü,
• 24 Kasım’da Toprakkale Tecirli, Kumarlı göçerlerinden 11 türkü kayıt edildi.
• 25 Kasım’da Adana’ya dönüldü; 5 türkü daha kayıt edildi.

Bartok, Ankara’ya, İstanbul’a geçti, 27 Kasım’da memleketine gitti.

İstek üzerine MEB’na rapor gönderdi; konuyu içeren enstitü açılmasını önerdi. Bu yöntemle 20 bin ezginin toplanacağını belirtti. Adnan Saygun bu sayının 30 bin olabileceğini söyledi. Ankara Konservatuvarı’nın hızlı çalışmasıyla kayıt edilen ezgi sayısı 12 bini aşmıştı. Bartok 5-24 Kasım aralığında, Ankara, Adana, Tarsus/Mersin, Osmaniye, Çardak, Toprakkale’den 103 ezgi kayıt etti. Yazışmalarında, türkü sözlerinin kökenini, anlamlarını DTCF Prof. Rasony’den sordu…

Türkiye’de yaptığı araştırma inceleme sonuçlarını 11 Ocak 1937’de Budapeşte Radyosu’nda sundu, makale olarak yayınladı. Değerlendirme notlarını Macar Akademisi’ne bıraktı… Hitler tehlikesinden ABD’ye gitti. Temize çekilmiş el yazısı notlarını, kendisine doktora ünvanı veren New York-Colimbia Üniversitesine bağışladı. Ölümünden 25 yıl sonra Macar Akademisi Bartok’un el yazması notlarını yayınlaması için Adnan Saygun’u görevlendirdi.

Saygun 1969 Eylül’ünde Adana’ya geldi, Yalçın Bey kendi aracıyla Osmaniye, Düzce’ye götürdü. Osmaniye-Çardak-Tüysüz, Haruniye Gökçayır, Karaisalı Çatalan köylerine giderek çalışmalar yapıldı. Gökçayır’da Kır İsmail, Çatalan’da Zekeriya Çulha ile görüşüldü, yeni kayıtlar yapıldı. Çardak’tan Yusuf Çenet Osmaniye Belediye Başkanıydı, Ankara’ya gittiği için görüşülemedi. Türkülerin 1500 yıl öncesinin üslubuna sahip olduğu saptandı.

Bartok’un “Türkiye’de Halk Müziği Araştırması” adlı kitabı 1976’da Macar Kiado Akademisi’nce Budapeşte’de İngilizce olarak yayınlandı.

01 Şubat 2022, Adana

*****