İlk Kadın Milletvekillerimiz (1)

Harika Ören Yazdı

“Dünya yüzünde gördüğümüz her şey kadının eseridir. Toplumda ki başarısızlığın sebebi, kadınlarımıza karşı gösterdiğimiz ihmal ve kusurdan doğmaktadır.(1923) Medeniyet yolunda yürümek ve muvaffak olmak şart-ı hayatidir” diyen Atatürk bu amaçla Siyasi alanda; Toplumsal yaşayışın düzenlenmesinde, Hukuk , Eğitim ve kültür alanında kökten değişiklikler inkılaplar yapar. Yapılan devrimlerle sosyal hayatın ihtiyaçlarına günün şartlarına göre topluma ve devlet hayatına şekil ve düzen getirilir.

Toplumsal yaşayışın düzenlenmesi içindeki 10. Madde Kadınların medeni ve siyasi haklara kavuşmasını kapsar.

a) Medeni Kanun’la sağlanan haklar b) Belediye seçimlerinde kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyan kanunun kabulü ( 3 Nisan 1930) c) Anayasa’da yapılan değişiklikle, kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının tanınması (5 Aralık 1934) 5 Aralık 1934 de Türk Parlamentosu’nun kapısı kadınlara açılır.

Türk kadınlar Birliği seçme ve seçilme hakkının verilişini, Sultanahmet’te düzenlediği mitingin ardından; Beyazıt’tan Taksim’e kadar sürdürdüğü yürüyüşle kutlar. TBMM 5. Dönem seçimleri 8 Şubat 1935 de yapılır. 5 Aralık 1935 günü seçilen 17 kadın meclis de yerlerini alırlar. 18. Milletvekili ara seçimle gelir. Türk kadınları bugün her alanda dünyada ki hemcinsleriyle yarışarak; aydın, verimli çalışmalarıyla göz doldurmaktadırlar. İstedim ki, ilk kadın vekillerimizi hatırlayalım, analım ve tanıtalım.

İLK KADIN MİLLETVEKİLLERİMİZ

1. sıra: soldan sağa: Mebrure Gönenç (Afyon), Hatı Çırpan (Ankara), Türkan Örs Baştuğ (Antalya), Ayşe Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir), Şekibe İnsel (Bursa), Hatice Özgener (Çankırı);

2. sıra soldan sağa : Huriye Öniz Baha (Diyarbakır), Fatma Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Öymen (Ankara), Benal Nevzat İştar Arıman (İzmir), Ferruh Güpgüp (Kayseri);

3. sıra: soldan sağa: Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulaş (Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Sabiha Görkey (Sivas),Seniha Hızal (Trabzon).

MEBRURE GÖNENÇ (1900 İstanbul -1981) Afyonkarahisar; Arnavutköy Amerikan Kolejinden mezunudur. Fransızca ve İngilizce bilen Gönenç, Çamlıca Kız Lisesi ve Üsküdar Amerikan Kolejinde dil eğitimi verir. Seçimden önce CHF Mersin Belediye üyeliği yapmış, Adana’da belediyeye seçilen ilk kadın meclis üyesidir. Bir Dönem milletvekilliği yapar.

HATI ÇIRPAN (1890-21 Mart 1956) Ankara; Kızılcahamam Kazan’da doğar. Sakarya harbinde malül olmuş, gazi asker eşidir. Kazan köy muhtarıyken Atatürk’e ayran ikram ettiği bir sırada ‘Benim doğum tarihim Samsun’a çıktığınız gündür, ondan önce yaşamıyordum ki ‘ der; Atatürk’ün vekil listesinde yerini alır.Türkiye’nin ilk kadın Muhtarıdır. ‘Biz Kadınlar Cumhuriyet meşalesini her alanda taşıyacağız ‘ der, ilk kadın milletvekilleri arasına adını yazdırır. Özel eğitim alarak, bir dönem milletvekilliği yapar.

TÜRKAN ÖRS BAŞBUĞ (1900 Istanbul-1975) Antalya; Üsküdar’da doğar, Darülfünun’un Felsefe Şubesi mezunu,Fransızca bilir. Uzmanlığını felsefe-sosyoloji alanında yaparak, Feyziati ve Üsküdar Kız Lisesinde müdür olarak görev alır ve iki dönem milletvekilliği yapar.

AYŞE SABİHA GÖKÇÜL ERBAY (1900 Bergama-1998) Balıkesir; İstanbul Kız Muallim mektebinde ve Yüksek Kız Muallimin hazırlık bölümünde okur. İzmir Kız Muallim mektebinde Edebiyat öğretmenliği ve müdürlük yapar. Adana Lisesi, İstanbul Erenköy Kız Lisesinde öğretmenliğe devam eden Gökçül, 5.Dönem Balıkesir, 6. ve 7. Dönemde ise Samsun Milletvekilliği yapar. TBMM Divanı Katip üyeliğinde bulunur, 31 Ağustos 1998’de İstanbul’da hayata veda eder.

Türk Kadını, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün eğitimli kadının yetiştireceği çocukların meydana getireceği uygar bir toplum öngörüsüyle Genç Türkiye Cumhuriyeti’nde yerini alır. Her biri bizim için birbirinden değerli ilk milletvekili kadınlarımızın hatırası önünde saygıyla eğilirken; gelecek kuşaklara kendilerini tanıtmak boynumuzun borcudur.17 Aralık 2020