
Avram Galanti Bodrumlu & “Bodrum Tarihi”
Haber : Erol Ünal
- Bodrum’lu Profesör Avram Galanti Bodrumlu’nun “Bodrum Tarihi” isimli Kitabı Tanıtıldı.
Profesör Avram Galanti Bodrumlu‘nun 1945 yılında yazdığı “Bodrum Tarihi” adlı kitabı sadeleştirilerek yeniden yayınlandı. Kitabın tanıtımı için Umurça Parkı Nazım Hikmet Kütüphanesi önünde, kitap tanıtım etkinliği ve büst açılışı gerçekleştirildi.
Türk ilim adamı ve yazar Profesör Avram Galanti Bodrumlu’nun 1945 yılında kaleme aldığı “Bodrum Tarihi” adlı kitabı, Bodrum Belediyesi Kültür Yayınları arasında tekrar yayınlanarak, kentin kültürüne yeniden kazandırıldı ve kitap tekrar okuyucuyla buluştu. Kitap tanıtımı ve Profesör Avram Galanti’nin büst açılışı için düzenlenen etkinliğe; Türk Yahudi Toplumu Başkan Vekili Moris Levi, Musevi Dini Yapı Koordinatörü Hayim Hason, Musevi Cemaati Koordinatörü Rav Peres, 500. Yıl Vakfı Başkanı Silvyo Ovadya, Sibel Haleva, Arkeolog Rasim Özgürel, Fatma Taştan, Süha Özkan ve Ahmet Berk ile Bodrum’da yaşayan vatandaşlar katıldı.
Kültürel mirasın coğrafya içerisinde önemli bir yer tuttuğunu ifade eden Bodrum Belediye Başkanı Ahmet Aras, “Avram Galanti doğduğu ve çok sevdiği kenti için, kendisinden sonra gelenlerin tamamlayacağı inancıyla 1945 yılında bir kitap yazıyor. Bu kitabı tarihin babası Herodot’tan başlatıyor ve 1950’li yıllara kadar getiriyor. Bu çok önemli bir çalışma.
Özellikle biz bu büyük felsefe, düşün, edebiyat ve bilim insanının Bodrum Tarihi kitabını tekrar yayınladığımız için çok mutluyuz. şeklinde konuştu. Bir kentin tarihini yazmak; kültürel dokusunu, insan malzemesini, yerel değerlerini kayıt altına almak ve kent belleğine sahip çıkmak anlamına gelir.
Bodrum’da bu çalışmalar bugün de yapılmaktadır. Özellikle Sözlü Tarih Çalışma Grubumuz hem yakın geçmişi hem de günümüzü kayıt altına almaktadır. Kentlerin tarihsel geçmişlerini bilmenin bizler için de çok önemi var çünkü bugüne ve geleceğe ait kararlar alırken, kentin karar vericileri olarak yararlanmak durumundayız. Uygar yaşam koşulları ancak bu şekilde mümkün.” dedi.
Türk Yahudi Toplumu Başkan Vekili Moris Levi yaptığı konuşmada, “Türkiye’mizin incisi bu güzel ilçemiz Bodrum’da, Yahudi geçmişi pek bilinmez. Ama milattan sonra 70 yılından beri burada Yahudiler hep yaşamışlar.
Romalılar, bugünkü İsrail’den Yahudileri sürdükten sonra bir kolu da Mısır’a köle olarak satmışlar. Orada, o köleler arasından kaçanlar ilk Bodrum ve Milas’a gelmişler ve bu bölgenin Yahudi nüfusunun çekirdeği böyle oluşmuş. 2 bin 300 yıldır bu yörede her zaman Yahudiler bulunmuştur.
Avram Galanti doğduktan çok kısa bir zaman sonra bir nüfus sayımı yapılıyor Bodrum’da ve 87-88 yahudinin yaşadığı öğreniliyor. Ufak bir de okul var. Bu ufacık okulda ne kadar şey öğrenilebilir? Oysa Avram Galanti bu okuldan çıkıyor, Rodos’ta 3 dilde ders veriyor.
Demek ki bu bölgedeki insanlar kültüre ve eğitime çok önem veren insanlar. Hocamızı tekrar hatıra getirdiğiniz ve bize de tekrar hatırlattığınız için size çok teşekkür ediyoruz. Bir vesileyle daha geldik buraya. Burada eskiden yaşamış Yahudi vatandaşlarımızın, büyüklerimizin, büyük bir emek vererek mezarlarını düzenlediler.
Bizim dinimizde denir ki insanlar iyilik yaptıkları zaman sevap bulurlar, ama en büyük iyilik ölmüş insanlar için yapılan iyiliktir çünkü karşılık beklemeden yapılan iyiliktir. Bu bakımdan başta Sayın Başkanımız Ahmet Aras olmak üzere bütün emek verenlere teşekkür ediyorum.” dedi.
Kitabın sadeleştirilmesini gerçekleştiren Arkeolog Rasim Özgürel, “Avram Galanti, hakikaten büyük bir insan. Ben onun eserini tekrardan kazandırdığım için çok sevinçliyim. Ben, bu kitabı seneler önce tesadüfen buldum. Değerli Gazeteci Zeki Özkeskin, bu kitabı Türkçeleştirdiğimi öğrendikten sonra, bunun basılması için gerekli yardımları yapacağını söyledi.
Ben de o yardımları kabul ettim, sağ olsun belediyemiz ve başkanımız buna fırsat verdi. Bence Bodrum’un tarihi bu kitabın içerisinde var, başka bir yere gitmeye lüzum yok. Ben Avram Galanti Bodrumlu’ya teşekkür ediyorum, bana bu şansı verdiği için.” dedi.
500. Yıl Vakfı Başkanı Silvyo Ovadya ise, “Avram Galanti’nin özellikle Osmanlı ve Türk Yahudilerinin tarihinde çok önemli bir yeri vardır, çok sayıda eser yayınlamıştır. Bu vefalarından dolayı bir Türk Yahudisi olarak hem de tarihe meraklı bir Türk vatandaşı olarak Başkan Ahmet Aras’a ve bu çalışmalarda görev alan herkese teşekkür ediyorum.” şeklinde konuştu.
Kitap tanıtımının ardından Prof. Dr. Avram Galanti Bodrumlu büstünün açılışı gerçekleştirildi. Program Yokuşbaşı Mahallesi‘nde bulunan, Bodrum Belediyesi Etüd Proje ile Park ve Bahçeler Müdürlükleri tarafından düzenleme çalışmaları gerçekleştirilen, Yahudi cemaatine ait Musevi mezarlığının ziyaret edilmesiyle devam etti.
PROFESÖR AVRAM GALANTİ kimdir?
Prof. Avram Galanti 4 Ocak 1871’te Bodrum’da doğdu; XVI. yüzyıldan beri ünlü hahamlar yetiştiren bir aileye mensuptur. Babası, Osmanlı Devleti’ne kırk yıl kadar hizmet veren Mişon Galanti Efendi, annesi Rodos’un Kadron ailesinden Coya Hanım’dır. Altı yaşında iken Bodrum’da ilkokula başladı.
Dokuz yaşında daha iyi eğitim imkânlarına sahip bulunan Rodos’a gönderildi. 1887’de ilkokulu bitirdikten sonra Bodrum Rüşdiyesi’ne ve ardından İzmir İdâdîsi’ne devam etti. 1894 yılı sonunda idâdî öğretmeni olarak Rodos’a giden Galanti burada Dünya Yahudi Birliği ve Rodos yahudi cemaatinin desteğiyle bir okul kurdu. Arkasından bu okulun bağlı olduğu Alliance okullarının eğitim programında Fransızca ağırlık taşıdığından Türkçe’ye daha fazla önem verilmesi için mücadeleye başladı.
Rodos’taki okulların Türkçe eğitim vermesini sağladı. Bu arada Osmanlı Devleti’nin yeni eğitim düzeniyle de ilgilendi ve Hizmet gazetesinde “Maarifimiz Ne Yolda Terakki Edebilir?” adlı dikkate değer bir yazı dizisi yayımladı. Rodos İdâdîsi’nde öğretmenlik yaptı. Maarif Nezâreti’nin Cezâyir-i Bahr-i Sefîd (Oniki Ada) vilâyeti müfettişliğini yaptı.
Rodos’ta bulunduğu sırada buraya sürgün edilen Şair Eşref gibi birçok Türk aydını ile yakınlık kurdu ve İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin gizli hücrelerinden birine üye oldu. 1902 yılında Rodos’tan ayrılıp İzmir’e yerleşti ve yine öğretmenlik yapmaya başladı. 1904 yılında İzmir’den ayrılarak Mısır’da bulunan Jön Türkler’e katıldı ve Kahire’de La Vara gazetesini çıkarmaya başladı.
1907’de Kahire’yi ziyaret eden Avrupa’daki Jön Türkler’in lideri Ahmed Rızâ Bey ile tanıştı. Bu yıllarda Meşveret, Şûrâ-yı Ümmet, Şûrâ-yı Osmânî ve Doğru Söz gazetelerinde yazmaya devam etti. 1909’da Mısır’dan ayrılarak İngiltere ve Almanya’ya gitti. 1911 yılı sonunda devamlı kalmak amacıyla İstanbul’a taşındı. 1914’te Dârülfünun’un tekrar düzenlenmesi için Almanya’dan bazı hocaların getirilmesi üzerine Semitik diller ve kültürler hocası G. Bergsträsser’e tercüman ve yardımcı tayin edildi.
Aynı zamanda Hilâliahmer Cemiyeti’nde kâtip olarak çalışmaya başladı ve üç yıl boyunca Hilâl-i Ahmer gazetesine yazı yazdı. Bergsträsser ile birlikte Elsine-i Sâmiyye Tarihi (İstanbul 1332-1333) adlı eseri hazırladı. Yeni Mecmua, Büyük Mecmua, Dârülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası gibi dergilerde araştırma ve inceleme yazıları çıktı. Ayrıca Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası’nda yayımlanan Osmanlı arşiv belgelerinden doğrudan doğruya Osmanlı Yahudiliği’ni ilgilendirenleri Fransızca’ya çevirdi.
Fransızca yazdığı eserlerde adını Abraham Galanté şeklinde kullandı. Mondros Mütarekesi’nden sonra müttefik kuvvetlerin korumasını isteyen azınlıklar arasında bazı yahudiler de görülünce gazetelerde, aralarında “Türkiye Kurtulmamış Yahudilerin Sığınağı” yazısı da bulunan çeşitli makaleler yayımladı ve yahudi milletinin Osmanlı Devleti’ne olan bağlılığını dile getirdi. Millî Mücadele yıllarında yabancı dillerdeki günlük basın bültenlerini Türkçe’ye çevirip Mustafa Kemal ve arkadaşlarına iletti. İstanbul’da yayımlanan Hamenora ve La Boz de Türkiye dergilerine makaleler yazdı.
Soyadı kanunundan sonra Bodrumlu soyadını alan Avram Galanti 1943 yılında Niğde’den milletvekili seçildi; bu sıralarda Türkiye Büyük Millet Meclisi arşivinden faydalanarak Ankara Tarihi ile (I-II, İstanbul 1950-1951) Niğde ve Bor Tarihi’ni (İstanbul 1951) yayıma hazırladı.
1946 seçimlerinden sonra milletvekilliği sona erince Ankara’dan İstanbul’a dönerek Kınalıada’ya yerleşen Avram Galanti uzun süren rahatsızlığı sebebiyle son yıllarını Balat Or-Ahayim Yahudi Hastahanesi’nde geçirdi. 8 Ağustos 1961’de vefat etti. Ölümünden önce 2000 ciltlik kütüphanesiyle zengin arşivini Türkiye Hahambaşılığı’na bıraktıysa da zaman içinde bu değerli belge ve yazmaların çoğu yok oldu; kurtulabilenler de Kudüs’teki Yahudi Tarihi Merkez Arşivleri’ne yollandı.
Öldüğünde, aralarında Osmanlı yahudileri, Türk-yahudi ilişkileri, Yahudilik kültür ve tarihiyle Türk kültürü üzerine önemli araştırmaları da bulunan altmışa yakın kitap ve risâle ile değişik ülkelerdeki dergi ve gazetelerde yayınlanmış yüzlerce makale bıraktı.
*****